دسته‌جات مختلف عزاداری محلات قدیمی تبریز طبق روال سال‌های گذشته و با همان سبک و شیوه سنتی خود امسال نیز به یاد حضرت سیدالشهدا (ع) سوگواری می‌کنند. تیمچه مظفریه قلب تپنده بازار به عنوان مرکز عزاداری‌ها این روزها لبریز از سوگواری حسینی است. عزاداران بازار با یک نظم و انتظام خاص، سرتاپا سیاه پوش و بعضا با دستارهایی سیاه بر سر، در سوگ حضرت اباعبدالله الحسین (ع) مراسم سنتی مذهبی سینه‌زنی و زنجیرزنی را به جای می‌آورند. در مقابل هر یک از این دسته‌جات نیز علم‌هایی به عنوان معرف دسته عزاداری و محله مربوط به آن حمل می‌شود. برخی از این علم‌ها از قدمت تاریخی برخوردارند.
مرثیه‌ها و نوحه‌های خوانده شده در بازار تبریز اکثرا به زبان ترکی آذربایجانی و با همان لحن و سبک قدیمی است.
بازار همچنین محل پخش احسان ها و نذورات است؛ برخی از مغازه‌ها با پخش چای و دیگر نذورات از عزاداران امام حسین (ع) پذیرایی می‌کنند. زن‌ها اجازه ورود به مراسم عزاداری بازار را ندارند و این مراسم صددرصد مردانه است. دسته‌جات عزاداری پس از طی بخش‌های مختلف بنای سرپوشیده بازار تاریخی تبریز، از آن خارج می‌شوند و همه دسته‌جات جز چند دسته عزاداری مشخص، اجازه ورود به بازار را ندارند.
معنویت و روحانیت خاصی بر بازار تبریز در شب‌های محرم حاکم است که حاجتمندان شهر را نیز بدان جا می‌کشاند و آنان در مقابل دسته‌جات عزاداری و در حلقه عشاق حسین ابن علی (ع) دست بر دامان حضرتش می‌شوند. سه نوع از دسته‌جات عزاداری سنتی در بازار حضور می‌یابند، دسته‌جات عرب، عجم و زنجیر که تا چند روز بعد از عاشورا همچنان سوگواری می‌کنند. تبریز سراسر عزاخانه حسینی است که حتی بازار، قلب تپنده اقتصاد آن، نیز از این امر مستثنی نیست.
استفاده از اشعار و نوحه های قدیمی با لحن سنتی توسط نوحه خوانان قدیمی و جدید و پیرغلامان حسینی، عزاداری‌های بازار تبریز را به یکی از بی آلایش ترین و عاری از هرگونه بدعت ها تبدیل کرده است که به همین خاطر با گذشت ده ها سال هنوز نیز با استقبال بسیار وسیع مردم تبریز روبرو است.
عزاداری بازار تبریز نماد بکر و دست نخورده از فرهنگ اصیل عزاداری در آذربایجان است که به دلیل بافت سنتی بازار هنوز برخی بدعت های نامطلوب وارد آن نشده است.
در حال حاضر بیش از 40 محله در تبریز وجود دارد که به دلیل ازدحام جمعیت در بازار تبریز در طول پنج روز عزاداری در این مکان فقط 25 تا 27 محله می توانند دسته جات خود را شرکت دهند.
محلات قدیمی و اصیل تبریز همچون نوبر، خیابان، کوچه باغ، اهراب، ششگلان و بیش از 20 محله دیگر با اینکه این روزها با اسامی دیگری از آنها در تبریز یاد می شود اما به رسم دیرین با نام قدیمی خود در بازار حضور می یابند و به سبک خود ندای لبیک یا حسین سر می دهند.
یکی از نکات جالب و قابل توجه عزاداری محلات در بازار، ترکیب منظم هئیت هاست؛ به طوری که هر محله، سه دسته عرب، عجم و زنجیززن دارد که با ورود محله به محل عزاداری در بازار به ترتیب وارد بازارچه و تیمچه ها شده و عزادارای می کنند که غالبا در بازار مظفریه (بازار فرش فروشان) به کار خود پایان می دهند.
دسته عرب‌ها
عرب‌ها در دو یا در یک دسته که لباسهایشان عیناً به مانند لباس عربهاست و از نوحه و شعر خاص استفاده می‌کنند و در مسیر مشخص شده حرکت می‌کنند و معمولاً به صورت سئوال و جواب شعار می‌گویند. یعنی بعد از خواندن بیت اول توسط دسته اول دسته دوم پاسخ شعر دسته اول را می‌دهند.
دسته سینه‌زن‌ها
نوع حرکت و روش این دسته‌ها به مانند دسته عربهاست و اینها به آرامی به سینه می‌زنند و آهنگ اشعارشان متفاوت از عربهاست.
دسته زنجیرزنان
زنجیرزنان تبریز روش زنجیر زدنشان با نقاط دیگر ایران فرق می‌کند. در تبریز زنجیرزنان معمولاً سه نفره و به طور موازی در پشت سر هم ایستاده و با برداشتن سه قدم به جلو و سه قدم به عقب به حرکت ادامه می‌دهند و در هر قدم یک زنجیر به دوششان می‌زنند و با ریتم پاهایشان اشعار مخصوصی را می‌خوانند.
دسته پیوسته
که معمولاً از کمر هم می‌گیرند و به همدیگر می‌چسبند و به صورت دو بعدی حرکت می‌کنند و اشعارشان به صورت دکلمه است و حالت بسیار پژمرده و یأس و افسرده حرکت می‌کنند و با حزن و اندوه بسیار عزاداری می‌کنند.
دسته عجم‌ها
از دستجاتی که مختص به تبریز است و من نوع آن را در هیچ کجای ایران ندیده‌ام، دسته عجم‌هاست که معمولاً این دستجات تعدادشان بیش از 200 نفر است. عزاداران این دسته‌ها که معمولاً از طبقات مرفه جامعه هستند، کت و شلوار و پیراهن و جوراب و کفش مشکی به تن کرده و با انداختن شال سیاه به گردن خود در حالی که دوش به دوش هم چسبیده‌اند با حرکت دستها به صورت پنج ضربی به آرامی سینه‌زنی کرده، اشعار خود را که معمولاً به فارسی و ترکی است می‌خوانند.
دسته‌های عجم در اربعین حسینی به صورت هیئت‌های عزاداری به جوار حضرت امام رضا(ع) می‌روند و مورد توجه مردم قرار می‌گیرند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با بیان اینکه آیین های مذهبی زنده یکی از مهم ترین علل ثبت جهانی بازار تبریز بوده است، گفت: آیین های بومی و مذهبی در روند ثبت جهانی دخیل است که بازار تبریز با داشتن نمونه های فراوانی با دست پر در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید.
عزاداری بازار تبریز از زمان قاجاریه
تراب محمدی قدمت عزاداری های بازار تبریز را از دوران صفویه عنوان کرد و افزود: اوج عزاداری ها در بازار تبریز با ساخت تیمچه مظفریه در دوره قاجار بالا رفت و تا به امروز نیز با همان رونق قبلی به کار خود ادامه می دهد.
تراب محمدی در ادامه افزود: با ثبت ملی آیین های عزاداری بازار تبریز، بخش مهمی از آیین های عزاداری حسینی مستند سازی شده و ثبت این آیین سنتی در شهر تبریز به عنوان نخستین پایتخت تشیع جهان نقطه درخشانی در تاریخ این بازار است.
بازار تاریخی تبریز از دیرباز محل هیأت‌های حسینی بوده است، اجرای این عزاداری‌ها که در زمان صفوی در اوج بودند تا امروز ادامه دارد.
سیدابولفضل مصطفایی ـ مداح اهل بیت (ع) ـ نیز گفت: 27 دسته در مناسبت‌های مختلف در بازار بزرگ تبریز گرد هم می‌آیند و عزاداری می‌کنند. این دسته‌ها در سه جوخه‌ی سینه‌زنی، زنجیرزنی و زنجیرزنان عجم (که مختص آذربایجان است) و اصطلاحا «جوغه» نامیده می‌شود، با نغمه‌های مخصوص برای سالار شهیدان عزاداری می‌کنند. دسته‌های حسینی در این مکان تاریخی دارای علم‌ها و پرچم‌های خاصی هستند، پرچم‌هایی که قدمت آنها به پیش از دوره‌ی قاجار می‌رسد.
وی با اشاره به اجرای برخی آیین‌های عزاداری از جمله حضور یکی از معممان پیشاپیش دسته‌های عزاداری، افزود: این رسم به عظمت هیئت‌های حسینی می‌افزود؛ ولی متأسفانه فراموش شده است.
مشاهده عزاداری دسته جات محلاتی همچون دوه چی (شتربان)، سرخاب، خیابان، اهراب، قره آغاج، ششگلان و نوبر که از جمله محلات بسیار قدیمی تبریز هستند، دل هر عاشق حسین (ع) را می‌رباید.
عزاداری در بازار تبریز آبان ماه سال 91 با حضور مسئولان کشوری در تبریز ثبت ملی رسید.
